Tussen 1960 en 1970 was de Etos een begrip in Eindhoven. Met meer dan 100 verkooppunten, van supermarkten tot slijterijen, en ruim 60.000 leden, was het de grootste lokale verbruikscoöperatie van Nederland. Meer dan de helft van de Eindhovense gezinnen was aangesloten.
Vandaag de dag kennen we Etos als een grote drogisterijketen met meer dan 500 vestigingen. Maar de roots liggen in Eindhoven, waar het ooit begon als een kleine drogisterij ter grootte van een huiskamer. Achter de toonbank stond een drogist in een witte jas, omringd door kasten vol artikelen.
De geschiedenis van Etos start in 1918, toen Philips een verbruikscoöperatie oprichtte voor haar werknemers. De Eindhovense middenstand hield de prijzen kunstmatig hoog, waardoor loonsverhogingen teniet werden gedaan. Philips besloot daarop zelf een winkel te beginnen, met als doel betaalbare producten voor haar personeel.
De middenstand reageerde furieus en beschuldigde Philips van gedwongen winkelnering. Zelfs de kerk mengde zich in de discussie, vanwege de vermeende socialistische inslag van de coöperatie. Anton Philips pareerde deze kritiek met zijn beroemde uitspraak: “Ik maak geen katholieke lampen, ik maak prima lampen en zorg voor mijn personeel.”
Zelfstandigheid en groei
In 1931 werd de coöperatie onafhankelijk van Philips en kreeg het de naam Etos. Niet alleen Philips-personeel, maar alle Eindhovenaren konden nu lid worden. De leden ontvingen kortingen tot 8%, wat uniek was in Nederland. Tegen 1933 was 75% van de Eindhovense gezinnen lid.
De bakkerij aan de Lijsterbesstraat werd het trots van Etos. Tijdens de oorlogsjaren werd het moeilijk, maar de coöperatie overleefde. Na de oorlog bloeide Etos weer op, met innovaties zoals kienavonden, waar leden konden winnen met spelletjes.
De ondergang
In de jaren 70 kwam de klad erin. De hoge kortingen voor leden drukten zwaar op de winstgevendheid. Concurrentie van discounters en cash-and-carries deed de rest. In 1973 werd Etos overgenomen door Albert Heijn. Voor de leden was het een bittere pil: hun geliefde coöperatie was verdwenen.
Toch leeft de naam Etos voort, nu als drogisterijketen. Maar voor veel Eindhovenaren blijft het een symbool van een tijd waarin samenwerking en gemeenschap centraal stonden.